در زلزله‌های سال‌های اخیر در ایران خسارات جانی و مالی فراوان این حقیقت را یادآوری کرد که روش‌های ساختمان‌سازی در ایران مشکلاتی دارد. سابقاً استفاده از اجزای محافظ برای دیوارهای غیرسازه‌ای بیشتر به عنوان یک گزینه اختیاری و نه یک الزام تلقّی می‌شد، اما فجایع به بار آمده در اثر زلزله‌های اخیر ثابت کرد مقاوم‌سازی این دیوارها یک ضرورت در کاهش تلفات جانی و مالی است. لذا سازمان نظام مهندسی دست به کار شد و با انجام تحقیقاتی سعی در اصلاح قوانین اجرایی ساختمان نمود. نتیجه این اقدامات اضافه شدن پیوستی به نام پیوست ششم به آیین‌نامه 2800 سازمان نظام مهندسی شد. در پیوست ششم آیین‌نامه 2800 یکی از اصلاحات درباره اجرای وال پست در ساختمان است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
وال پست‌های قدیمی و روش اجرای آنها
وال پست‌های قدیمی در واقع دو نبشی عمودی در دو طرف یک دیوار بودند. در این وال پست‌ها معمولاً از دو نبشی 5 که توسط یک میلگرد زیزاگ به هم جوش خورده بود به عنوان وال پست استفاده می‌شد. (متأسفانه دیده‌می‌شد که بعضی سازندگان از نبشی 4 و یا حتی ضعیف‌تر استفاده می‌کردند که در آنها اتصال دو نبشی با جوشکاری دو یا چند تکه میلگرد انجام گرفته‌است. این نوع وال پست به هیچ وجه استحکام لازم را نداشت.) در اجرای وال پست‌ها به شکل سنتی، انتهای پایینی بر روی کف و انتهای بالایی زیر تیر فوقانی کاملاً مقید می‌شد. این کار معمولاً با جوشکاری دو انتهای وال پست به پلیت‌های فلزی تعبیه شده بر روی سطح پایینی و زیر تیر فوقانی انجام می‌شد (اجرای پلیت‌ها یا قبل از بتن‌ریزی توسط قرار دادن پلیت‌های متصل به میلگرد یا پیچ مهره در بستر بتن و یا بعد از بتن‌ریزی با استفاده از رول بولت انجام می‌گرفت). وال پست با این شکل اجرا حرکت دیوار را در جهت‌های داخل و خارج محدود می‌کرد. ایجاد محدودیت برای دیوار در جهت خارج صفحه ویژگی خوبی است که از ریزش دیوار در زمان زلزله جلوگیری می‌کند اما محدودیت دیوار در جهت داخل صفحه باعث می‌شود تمام نوسان‌ها و لرزش‌های سازه اصلی به دیوار انتقال پیدا کند. دیوارها در جهت داخل صفحه آسیب‌پذیر هستند و این انتقال حرکت باعث ترک خوردن و ریزش دیوار می‌شود. این مسأله در زلزله‌های اخیر بسیار مشاهده‌شد که باعث به وجود آمدن خسارت های مالی و جانی بسیار گشت.
وال پست‌های جدید و روش اجرای آنها
پر استفاده‌ترین وال پست‌های جدید سه نوع وال پست U شکل، Hشکل و منقطع هستند که با به کارگیری ترکیب آنها می توان دیوارهای غیرسازه‌ای را به شکل مؤثری در مقابل زلزله و تکان‌های احتمالی دیگر مقاوم‌سازی کرد. وال پست‌های H شکل معمولاً به عنوان وال پست‌های میانی استفاده می‌شوند. طبق پیوست ششم آیین نامه 2800 برای دیوارهای طویل‌تر از 4 متر استفاده از وال پست میانی ضرورت دارد. تعداد وال پست‌های میانی مورد نیاز بسته به طول دیوار محاسبه می شود. وال پست‌های U شکل معمولاً در انتهای باز دیوارهای غیرسازه‌ای به کار می روند و وال پست‌های منقطع در اتصال دیواره‌های غیرسازه‌ای به ستون‌های عمودی و افقی سازه اصلی به کار می روند. در روش اجرای جدید که طبق پیوست ششم آیین نامه 2800 است وال پست‌های میانی به جای جوشکاری کامل در پایین و بالا (روش سنتی)، در پایین با اتصال مفصلی به پلیت روی کف و در بالا توسط اتصال کشویی به تیر فوقانی متصل می‌شوند. اتصال مفصلی پایین به همراه اتصال کشویی در بالا، در عین ایجاد قید حرکتی برای دیوار در جهت خارج صفحه به دیوار اجازه آزادی حرکتی کمی در راستای داخل صفحه می‌دهد. آزادی دیوار را در مقابل ترک برداشتن و فرو ریختن در زمان زلزله حفظ می‌کند.
در انتهای بسته دیوار و در لبه بالایی دیوار که زیر تیر قرار می‌گیرد از وال پست‌های منقطع استفاده می‌شود. در انتهای عمودی دیوار که باید به ستون متصل شود معمولاً از وال پست های منقطع 40 سانتی‌متری و در لبه بالایی دیوار که به تیر بالایی متصل می شود از وال پست‌های منقطع 20 سانتی‌متری استفاده می‌شود. برای هر یک متر طول دیوار از یک وال پست منقطع باید استفاده شود. البته در فضایی در محل اتصال تیر و ستون که به فاصله بحرانی معروف است نباید وال پستی متصل شود، چون باعث افزایش سختی در آن محل می‌شود که ویژگی مناسبی در زمان وقوع زلزله نیست. طبق آیین‌نامه ترک برداشتن دیوارها در زمان زلزله مانعی ندارد اما باید از فروریزش آنها جلوگیری شود. در ساختمان‌های با اهمیت بیشتر مثل ساختمان‌های بیمارستان‌ها یا ساختمان‌های دارای تجهیزات حساس ممکن است از وال پست‌های منقطع با طول و ضخامت بیشتر استفاده شود. وال پست‌ها می‌توانند هم در اسکلت‌های بتنی و هم در اسکلت‌های فلزی به کار روند. وال پست‌های منقطع با رول بولت یا رول پلاک به ستون‌ها و تیرهای بتنی و توسط جوشکاری به اسکلت‌های فلزی متصل می‌شوند.
بین دیوار و وال پست‌های منقطع طبق پیوست ششم آیین نامه 2800 باید یک فاصله به اندازه یک‌صدم ارتفاع دیوار وجود داشته‌باشد. این فاصله با یونولیت، پشم سنگ یا متریال‌های ارتجاعی دیگر پر می‌شود. در روش‌های قدیمی بالای دیوار و در زیر سقف از یک رج آجر چینی به صورت مورّب استفاده می‌شد تا بالای دیوار به طور کامل تا زیر سقف بسته شود. این کار باعث می‌شد که پس از پایان ساخت کامل ساختمان در اثر بارگذاری بعضی از دیوارها دچار ترک‌هایی شوند. در روش جدید این مشکل با فاصله‌گذاری کوچک بین بالای دیوار و زیر تیر بالایی و پر کردن این فضا با یونولیت یا پشم سنگ رفع می‌شود.
وال پست‌ها که کلا به شکل ناودانی هستند. (وال پست H شکل مانند دو ناودانی است که پشت به پشت متصل شده‌اند) بر روی خود دارای سوراخ های لوبیایی شکل می‌باشند. این سوراخ‌ها به منظور اتصال به میلگرد بستر است. میلگردهای بستر میله های بلندی هستند که بین رج های آجرها یا بلوک‌های دیوار قرار می‌گیرند و با انتقال نیرو به لبه‌های بسته دیوار، دیوار را در مقابل نیروهای خارج صفحه محافظت می‌کنند. این میلگردهای بستر معمولاً در انتهای خود به درون سوراخ‌های لوبیایی وال پست‌ها قلّاب می‌شوند (در بعضی موقعیت‌ها که امکان استفاده از وال پست نیست میلگردهای بستر به گیره‌هایی که قابلیت اتصال به ستون را دارند متصل می‌شوند). سوراخ‌های وال پست از این جهت لوبیایی ساخته می‌شوند که امکان آزادی حرکتی اندک در جهت داخل صفحه، که دیوار در زمان زلزله به آن نیاز دارد را به میلگردهای بستر بدهند. از آنجایی که طبق پیوست ششم آیین نامه 2800 فاصله ای بین انتهای بالایی دیوار با تیر فوقانی قرار داده می‌شود، در رج آخر بالایی دیوار باید از میلگرد بستر استفاده‌شود تا انتهای بالایی دیوار را در مقابل فرو ریختن در زمان زلزله حفظ کند.
گرچه تلاش شد که مهم‌ترین مسائل در اجرای وال پست‌ها و مقایسه آن با روش اجرای قدیمی بیان شود مطمئناً موقعیت‌های خاصی وجود دارد که اجرای وال پست منوط به در نظر گرفتن ملاحظات بیشتری است. در این شرایط طراح با مراجعه به پیوست ششم، استفاده از تجربیات اهل فن و انجام محاسبات لازم می‌تواند روش مناسب و مطمئن را به دست آورد.
منبع: گروه تولیدی پوکاسازه
