اولین شهر دایره‌ای چندهزارساله ایران که قبلا گور بود!

شهرهای عجیب و غریب بسیاری در گوشه و کنار ایران وجود دارند که هر کدام داستانی برای گفتن دارند. شهر گور یکی از این شهرهای عجیب است که با قدمت چندهزارساله خود به یک مکان رازآلود و تماشایی برای گردشگران تبدیل شده است. همراه دلتامگ با این شهر عجیب بیشتر آشنا شوید.

داستان شهر گور

اردشیر بابکان یا اردشیر ساسانی در زمان حکومت خود دستور ساخت شهری را می‌دهد که معماری و بنای خاصی داشته باشد تا در دنیا زبانزد خاص و عام شود. او نام شهر تازه بنا شده خود را اردشیر خوره ساسانی به معنای فر اردشیر می‌گذارد؛ اما چیزی نمی‌گذرد که این شهر در میان مردم به گور شهرت می‌یابد.

عرب‌ها وقتی به این نقطه می‌رسند، چون نمی‌توانستند گ را تلفظ کنند نام شهر جور تلفظ می‌کنند، به همین دلیل در منابع پیش اسلامی آن‌ها نام این شهر جور بوده است. مورخان در زمان ترجمه متون کهن گور را به دشت، پشته یا گودال معنی کرده‌اند.

چرا این شهر به گور شهرت یافت؟

گور شهری بسیار بزرگ و پررونق در میانه دشتی وسیع با حصارهای بسیار بلند بوده است. در منابع آمده که حصارهای این شهر چنان بلند بوده است که ایلامی‌ها هرگز نتوانستند به آن حمله کنند. با تمام این‌ها چیزی که درباره این شهر بسیار عجیب و جالب است، معماری شهری آن است که در زمان خودش بسیار منحصربه‌فرد بوده است.

این شهر بر اساس یک دایره کامل به قطر ۱۹۴۰ متر ساخته شده‌ است. شهر با ۲۰ دیوار شعاعی و سه دیوار حلقوی هم‌مرکز مجموعا به ۶۱ منطقه تقسیم می‌شد و دو حصار خشتی محکم با خندقی در میان به پهنای ۳۵ متر آن را در بر می‌گرفت. شهر در امتداد جهات اربعه چهار دروازه داشت؛ دروازه هرمز در شمال، دروازه اردشیر در جنوب، دروازه میترا در شرق و دروازه بهرام در غرب قرار داشتند. از هر دروازه یک خیابان اصلی به مرکز شهر راه می‌برد؛ جایی که بناهای دولتی و مذهبی درون یک دیوار مدور به قطر ۴۵۰ متر محفوظ بودند.

استحکامات دفاعی حتی از گستره شهر هم فراتر می‌رفت؛ هنوز هم بقایای شبکه تارعنکبوتی و شعاعی دیوارهای حفاظتی تا فاصله ۱۰ کیلومتری از کانون اردشیر خوره در دشت و کوهپایه دیده می‌شود. به گفته مورخان به‌احتمال زیاد شکل خاص شهر و وجود خندقی به آن بزرگی در کنار حصار و دیوار دفاعی‌اش باعث شهرت‌یافتن آن به شهر گور شده است.

داستان به اینجا ختم نمی‌شود و نام این شهر در قرن‌های متوالی تغییر می‌کند. از قرن چهارم هجری به بعد این شهر به فیروزآباد شهرت می‌یابد. مشهور است، عضدالدوله دیلمی که یکی از امرای خاندان آل بویه بود اغلب در این شهر اقامت داشت. او نام گور را خوش‌یمن نمی‌دانست، آن را به فیروزآباد تغییر داد و حکم کرد که هر کس این شهر و شهرستان را گور بگوید مجازات شود! هرچند پیش‌تر و در دوره امویان نام پیروزآباد هم برای این شهر به کار برده می‌شد.

شهر گور فیروزآباد

جالب است بدانید که گور آخرین پایگاه یزدگرد سوم ساسانی در فارس بود که در سال ۲۹ ه‍.ق یعنی در زمان خلافت عثمان بن عفان به تصرف مسلمانان درآمد. پس از سقوط شهر و فرار یزدگرد، شهر کم‌کم روبه افول رفت. گور که تا قبل از قرن هفتم و هشتم هجری شهری آباد و باشکوه بود، آرام‌آرام خالی از سکنه و متروکه شد. بعدها و در دوره قاجاری‌ها در بیرون از برج و باروی شهر، روستایی به اسم ده کوشک متولد شد که سه کیلومتر با گور فاصله داشت. شهر کنونی فیروزآباد حاصل گسترش همان روستاست.

مناره شهر گور

یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی این شهر، مناره آن معروف به منار مینو یا طربال است که پس از قرن‌ها هنوز هم محکم در جای خود ایستاده است. این منار ستونی چهارگوش از جنس سنگ خارا بوده که بلندای آن به 33 متر و هر ضلع قاعده آن به 11 متر می‌رسیده است. برخی مورخان معتقدند این بنا بقایای یک برج پله‌دار است که در زمان آبادانی حدود ۷۸ متر ارتفاع داشته و شاید تجسم قدرت و اقتدار شاه بوده است. بر بالای مناره یک آتشکده نیز وجود داشته است. منار مینو درست در وسط شهر قرار داشته است.

سخن پایانی

شهر گور درست در سه کیلومتری شهر فیروزآباد در استان فارس واقع شده است. فیروزآباد نیز در 110 کیلومتری جنوب شیراز قرار دارد. در این منطقه آثار تاریخی دیگری نظیر تخت نشین، رصدخانه، قلعه دختر، آتشکده اردشیر بابکان، پل مهرنسه، نقش پیروزی و تاج‌ستانی اردشیر نیز وجود دارد که گردشگران می‌توانند از آن‌ها دیدن کنند. در سفر به استان فارس بعد از دیدن جاهای دیدنی شیراز حتما به دیدن فیروزآباد بروید.