تا حالا شده شیر آب را باز کنید و با صدای فسفس هوا یا جریان باریک آب مواجه شوید؟ این روزها این صحنه برای بسیاری از شهروندان تهرانی دیگر عجیب نیست. کم آبی تهران دیگر یک تیتر خبری ساده در روزنامهها یا هشداری گذرا در زیرنویس تلویزیون نیست؛ بلکه حقیقتی تلخ و ملموس است که پشت در خانههایمان کمین کرده. بیایید رو راست باشیم؛ ما در حال مصرف سرمایهای هستیم که جایگزینی برای آن وجود ندارد.
نگاهی به وضعیت آب و هوای تهران در سالهای اخیر
وقتی صحبت از کمآبی میشود، اولین نگاهها به آسمان است. وضعیت آب و هوای تهران در چند سال اخیر دستخوش تغییرات عجیبی شده است. دیگر خبری از آن برفهای سنگین زمستانی که مدارس را تعطیل میکرد، نیست. پاییزها کمبارش شدهاند و بهارها زودتر از موعد جای خود را به گرمای تابستان میدهند، با این حال محله هایی وجود دارند که از آب و هوای مناسبی بر خوردارند که برای خرید یا اجاره مسکن برای آینده در نظر بگیرید.
تغییر الگوهای بارش و گرمایش زمین
تحقیقات نشان میدهد که الگوی بارش در تهران از “برف” به “بارانهای سیلآسا و مقطعی” تغییر کرده است. این یعنی آب به جای نفوذ آرام در دل خاک و تغذیه سفرههای زیرزمینی، به سرعت جاری شده و از دسترس خارج میشود. از طرفی، افزایش میانگین دما باعث تبخیر شدید آبهای سطحی در سدها شده است. انگار طبیعت هم با ما سر ناسازگاری گذاشته است.اگر آمار آب و هواشناسی را بررسی کنیم، میبینیم که میزان ورودی آب به مخازن سدهای تهران نسبت به میانگین بلندمدت، کاهش چشمگیری داشته است. ما با یک خشکسالی هیدرولوژیکی روبرو هستیم که اثراتش را نه امروز، بلکه در ماههای گرم سال با تمام وجود حس خواهیم کرد.
چرا تهران تشنه است؟ (علل اصلی کمبود آب)
شاید بپرسید مگر تهران در دامنه البرز نیست؟ پس چرا باید دغدغه آب داشته باشیم؟ پاسخ پیچیدهتر از صرفاً “نباریدن باران” است.ظرفیت اکولوژیک تهران سالهاست که تکمیل شده، اما جمعیت همچنان رو به افزایش است. ساختوسازهای بیرویه، برجهایی که مثل قارچ سبز میشوند و مهاجرت گسترده به پایتخت، تقاضا برای آب شرب را به شدت بالا برده است. تهران مثل میزبانی است که برای ۱۰ مهمان تدارک دیده اما حالا باید از ۱۰۰ نفر پذیرایی کند!
مصرف بیرویه و الگوی غلط زندگی
متاسفانه ما بد مصرف میکنیم. سرانه مصرف آب هر تهرانی تقریبا دو برابر استاندارد جهانی است. شستن ماشین با شلنگ آب، حمامهای طولانی، و استفاده از آب تصفیه شده برای آبیاری باغچهها، زخمهایی است که خودمان بر پیکر منابع آبی میزنیم. هنوز خیلیها باور ندارند که جنگ آینده، جنگ آب است.
وضعیت سدهای پنجگانه تهران: کاسهای که نیمکاسه هم نیست!
تهران به پنج سد اصلی وابسته است: کرج (امیرکبیر)، لتیان، لار، طالقان و ماملو. گزارشهای اخیر سازمان آب نشان میدهد که حجم ذخیره این سدها به طرز نگرانکنندهای کاهش یافته است.
- سد کرج (امیرکبیر) و لتیان؛ قلبهای تپندهای که کند میزنند
سد کرج و لتیان که تامینکننده اصلی آب مناطق شمالی و مرکزی تهران هستند، با افت شدید تراز آب مواجه شدهاند. وقتی میشنوید که “حجم مرده سد” در حال استفاده است، یعنی به ته دیگ رسیدهایم و کیفیت آب هم ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد.
- وضعیت بحرانی سد لار و ماملو
سد لار که قرار بود ناجی تهران باشد، به دلیل فرار آب (مشکلات زمینشناسی) و کاهش بارشها، حال و روز خوشی ندارد. سد ماملو نیز که وظیفه تامین آب جنوب و جنوب شرق تهران را دارد، تحت فشار شدید برداشتی قرار گرفته است.
تراژدی آبهای زیرزمینی و فرونشست زمین
هزاران حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در تهران و اطراف آن، شبانهروز در حال مکیدن شیره جان زمین هستند. این برداشت بیرویه باعث شده سطح آبهای زیرزمینی سالانه چندین متر افت کند.نتیجه مستقیم خالی شدن سفرههای زیرزمینی، پدیده هولناک “فرونشست” است. دشتهای ورامین و شهریار در حال فرو ریختن هستند. فرونشست یعنی مرگ آبخوان؛ یعنی حتی اگر سالهای بعد باران ببارد، دیگر زمینی وجود ندارد که آب را در خود ذخیره کند.
سایه سنگین جیرهبندی و قطعی آب تهران
آیا قطعی آب تهران نزدیک است؟ مسئولین سعی میکنند با مدیریت فشار از جیرهبندی رسمی جلوگیری کنند، اما واقعیت در لولهها جریان دارد.شرکت آب و فاضلاب برای توزیع عادلانه آب، در ساعات اوج مصرف یا شبهنگام، فشار شبکه را کاهش میدهد. این کار باعث میشود طبقات بالای ساختمانها عملاً بیآب شوند.در این شرایط، بازار خرید پمپ آب و مخزن آب داغ شده است. اما توجه کنید که نصب مستقیم پمپ روی شبکه (بدون مخزن ذخیره) هم غیرقانونی است و هم باعث میشود کنتور آب همسایهها هوا بکشد و قبضهای نجومی برایشان صادر شود. اگر پمپ دارید، حتما از مخزن واسط استفاده کنید.
برخورد با مشترکین پرمصرف (بد مصرفها)
اخیراً طرح برخورد با مشترکین پرمصرف جدیتر شده است. اگر جزو کسانی هستید که استخر ویلای خود را با آب شرب پر میکنید یا مصرفتان بسیار بالاتر از الگوی مجاز است، منتظر اخطار قطع آب و جریمههای سنگین باشید. قبض آب دیگر مثل سابق ارزان نخواهد بود.
کیفیت آب شرب در شرایط کمآبی
در شرایط کمآبی و زمانی که ذخایر سدها کاهش مییابد، ساکنان محلههای واقع در شمال شهر نظیر سعادتآباد معمولاً همچنان کیفیت آب مطلوبتری را تجربه میکنند و کمتر با تغییر طعم یا سنگینی آب مواجه میشوند؛ چرا که این مناطق به دلیل موقعیت مکانی خود، عمدتاً اولین دریافتکنندگان آب تصفیهشده از سدهای کوهپایهای هستند. و با در نظر گرفتن خرید مسکن خود در این منطقه از این مزیت استفاده میکنید.اگر بودجه کمتری هم برخوردار هستید ، میتوانید به خرید اپارتمان در محله جردن فکر کنید.
در مقابل، زمانی که به سمت پهنههای جنوبی، شرقی و غربی شهر حرکت میکنیم، بدون آنکه نیاز باشد نام محله خاصی را ببریم، باید گفت که در این جهتهای جغرافیایی افت کیفیت آب محسوستر است. در این نقاط، شبکه آبرسانی برای جبران کمبود فشار، ناچار به ترکیب آب سد با آب چاههای عمیق میشود که این موضوع باعث افزایش املاح، سختی و تغییر مزه آب در مقایسه با مناطق شمالی یاد شده میگردد.
تکنیکهای ساده برای کاهش مصرف در آشپزخانه و حمام
-
حمام: زمان دوش گرفتن را به زیر 5 دقیقه برسانید. باور کنید در 5 دقیقه هم میشود تمیز شد! از سردوشهای کاهنده مصرف استفاده کنید که هوا را با آب مخلوط میکنند.
-
آشپزخانه: ماشین ظرفشویی را فقط وقتی پر است روشن کنید. هنگام شستن میوه، شیر آب را باز نگذارید؛ از یک تشت آب استفاده کنید.
-
توالت فرنگی: از فلاشتانکهای دو زمانه استفاده کنید. حجم آب مصرفی سیفونها بسیار بالاست.
کشاورزی سنتی؛ متهم ردیف اول در سطح کلان
هرچند صرفهجویی خانگی در مصرف انرژیهای حیاتی مهم است، اما بیش از 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود. در اطراف تهران هنوز هم زمینهایی وجود دارد که به روش غرقابی آبیاری میشوند. تا زمانی که سیستم آبیاری مدرن نشود و الگوی کشت تغییر نکند، بحران آب حل نخواهد شد. کاشت محصولاتی مثل هندوانه در شرایط بیآبی، خیانت به منابع ملی است.
پیشبینی وضعیت آب و هوای تهران در ماههای آینده
بر اساس مستندات هواشناسی، متاسفانه پاییز و زمستان پیش رو نیز ممکن است با بارشهای کمتر از نرمال مواجه باشیم. هرچند پیشبینیها قطعی نیستند، اما شرط عقل این است که خودمان را برای بدترین سناریو آماده کنیم.
نتیجهگیری: فردا دیر است، امروز اقدام کنیم
بحران کم آبی تهران شوخی بردار نیست. ما در یک کشتی نشستهایم و سوراخ کردن این کشتی به بهانه “پولش را میدهم” احمقانه است. آب جایگزین ندارد. نه وارد کردنی است و نه تولید کردنی. بیایید از امروز، هر بار که شیر آب را باز میکنیم، به یاد سدهای خالی، دشتهای تشنه و آینده فرزندانمان باشیم. صرفهجویی یک انتخاب نیست، یک اجبار برای بقاست.
سوالات متداول
1. آیا آب تهران جیرهبندی خواهد شد؟
در حال حاضر مسئولین تمام تلاش خود را میکنند تا کار به جیرهبندی نوبتبندی شده (مثل دهه 70) نرسد و با افت فشار مدیریت کنند، اما اگر مصرف کاهش نیابد و بارشها کم باشد، هیچ گزینهای دور از ذهن نیست.
2. برای مقابله با افت فشار آب در طبقات بالا چه کنیم؟
بهترین راه حل نصب مخزن ذخیره آب و پمپ بعد از کنتور است. نصب پمپ به طور مستقیم روی لوله اصلی شبکه آب غیرقانونی است و باعث اختلال در شبکه و جریمه میشود.
3. آیا کیفیت آب تهران با کاهش سطح سدها تغییر کرده است؟
بله، با کاهش سهم آب سدها و افزایش برداشت از چاهها، ممکن است میزان املاح (سختی آب) در برخی مناطق افزایش یابد. استفاده از دستگاههای تصفیه آب خانگی استاندارد در این شرایط توصیه میشود.
4. بیشترین مصرف آب در خانه مربوط به کدام بخش است؟
حمام و سرویس بهداشتی بیشترین سهم مصرف آب خانگی را دارند. استفاده از سردوشهای کاهنده و فلاشتانکهای کممصرف بیشترین تاثیر را در کاهش قبض آب دارد.
5. چگونه میتوانیم نشتی پنهان آب در خانه را تشخیص دهیم؟
تمام شیرهای آب را ببندید و عدد کنتور را یادداشت کنید. یک یا دو ساعت بعد (بدون اینکه آبی مصرف کنید) دوباره کنتور را چک کنید. اگر عدد تغییر کرده بود، یعنی در لولهکشی ساختمان نشتی وجود دارد (اغلب در سیفون توالت فرنگی یا ایرانی).