معماری، تنها هنر ساخت نیست؛ بلکه زبان گفتوگو با محیط، مردم و روزگار است. در جهانی که روندهای طراحی معماری، گاه از بافت فرهنگی و نیاز واقعی مردم فاصله میگیرند، معمارانی هستند که هنوز به فلسفهی « پاسخگویی » در معماری باور دارند. پاسخ به اقلیم، فرهنگ، کارکرد و تجربهی زیستهی انسانها
عبدالرضا کلاهی، مهندس و مدیر پروژههای متعدد عمرانی، از جمله افرادی است که معتقد است هر پروژه باید انعکاسی از نیاز و هویت همان منطقه باشد. نمود این باور را میتوان در تمام آثار کلاهی به تماشا نشست. او درهمه کارهایش از طراحی و ساخت ویلا در سرزمینی کوهستانی گرفته تا بازسازی آپارتمانهای مدرن در منطقهی ١ تهران تلاش کرده معماری را از حالت تکرار خارج کند و به آن معنا، شخصیت و عملکرد واقعی ببخشد. در تمام کارهای وی روایتی را به تماشا مینشینید که در قالب معماری بیان شدهاند.
در این مصاحبه، دربارهی نگاه فرهنگی، توجه به بستر اجتماعی و تلاش برای خلق معماری هوشمند و پاسخگو، با او گفتوگو کردهایم.
سؤال :آقای کلاهی، شما گفتهاید که معماری بدون توجه به فرهنگ منطقه، معماری ناقصی است. منظورتان از این جمله چیست ؟
پاسخ:
هر منطقه، هر شهر، حتی هر محله، فرهنگ و هویت خاص خودش رو داره. وقتی ساختمانی رو طراحی میکنیم، نباید فقط به نقشه و نما فکر کنیم؛ باید به آدمهایی فکر کنیم که قراره در اون فضا زندگی کنن. نمیشه طراحیهایی که برای یک منطقه ساحلی مناسبه، همون رو در فضای کوهستانی یا بافت تاریخی پیاده کرد. نباید فرد وقتی از یک فضا و محیط وارد یک بنا میشه، حس کنه، به طور کلی از بافت محیطی بیرون کنده شده و وارد یک فضای بیجان و بیروح شده. من معتقدم طراحی خوب، اونیه که به نیازهای خاص همون مکان چه از نظر زیباییشناسی، چه از نظر کارکرد و چه از نظر روانشناسی فضا پاسخ بده. یا به عبارتی بنا باید با محیط هارمونی داشته باشه.
سؤال :شما تجربه طراحی برای کارفرمایان دو تابعیتی را هم دارید. این موضوع چه تفاوتهایی در فرآیند طراحی ایجاد میکند؟
پاسخ:
کار با کارفرمایان دو تابعیتی همیشه چالش برانگیز و البته بسیار آموزنده است. این افراد اغلب دیدگاه بینالمللیتری دارن، با استانداردهای روز دنیا آشنا هستن و به همین دلایل سطح انتظاراتشون بالاست. این دسته از کارفرماها در عین حال، که به دانش و تکنولوژی و معماری مدرن علاقهمند هستن، به ریشههای فرهنگی و خانوادگیشون هم متصلند. همین باعث میشه نیاز مشتری، از یک ساختمان به یک هویت با معنا تغییر پیدا کنه و ما مجبور بشیم ترکیب این دو نگاه جهانی و بومی رو در کارها ارائه بدیم. در نتیجه، ما طراحیهایی ارائه میدیم که هم مدرن و نوآورانه باشند و هم اصالت داشته باشند . در نهایت معمولاً ما در چندین مرحله طراحیها رو با رندرهای دقیق بهبود میدیم، تا مطمئن بشیم طراحی نهایی واقعاً با ذهنیت و نیاز کارفرما منطبق هست. معمولا هم کارفرماها از نتیجه کار راضی هستند و همین مدل طراحی امضای کار ما شده و باعث شده تا کارفرماهای این چنینی ما رو به دیگران معرفی کنند و یا برای پروژههای بعدی دوباره ما رو انتخاب کنند.
سؤال :پروژههای نوسازی شما، به خصوص در منطقه ١ تهران، از چه رویکردی پیروی میکنند؟
پاسخ:
در این پروژهها، بافت محله و ارزش ملک برای کارفرما بسیار مهمه. ما سعی میکنیم بدون تخریب کامل هویت ساختمان، اون رو به روز کنیم. استفاده از متریالهای نو، نورپردازی مدرن، افزایش راندمان انرژی و اضافه کردن امکانات هوشمند از جمله کارهایی هست که در این پروژهها انجام میدیم. گاهی پروژه فقط بازسازی نیست؛ بلکه تعریف دوبارهی شخصیت یک ساختمان قدیمی برای ادامهی حیاتشه. انگار که به یک مریض بدحال کمک میکنیم تا دوباره بتونه سرپا بشه و زندگی جدیدی رو شروع کنه.
پیشنهاد : مدیریت پروژه در مسیر توسعه با عبدالرضا کلاهی
سؤال :چه ابزارها یا تکنولوژیهایی به شما کمک میکنن تا معماری پاسخگو رو اجرا کنید؟
پاسخ:
امروز طراحی بدون نرمافزارهای تخصصی ممکن نیست. ما از ابزارهایی مثل Rhino و Revit برای طراحی سه بعدی استفاده میکنیم. با اینها میتونیم به صورت بصری، فضاها رو برای کارفرما شبیه سازی کنیم و خیلی سریع بازخورد بگیریم. از طرف دیگه، در اجرای پروژه هم از سیستمهای هوشمند مثل کنترل دمای بازشوها، آکوستیک سازی و انرژی خورشیدی بهره میبریم. تکنولوژی کمک میکنه طراحی فقط روی کاغذ نمونه، بلکه در عمل هم پاسخگو باشه.
سؤال :شما گفته اید که معماری باید تلفیقی از عملکرد، زیبایی و فرهنگ باشه. آیا میتونید مثالی از پروژهای بزنید که این سه رو ترکیب کرده باشید؟
پاسخ:
بله، مدرسهی بینالمللیای که در مدت کوتاهی طراحی و اجرا کردیم، مثال خوبیه. در ساخت این مدرسه هم باید استانداردهای بینالمللی آموزشی رعایت میشد و هم بافت آن از فرهنگ منطقه نباید دور میشد. زمان زیادی هم برای تحویل پروژه نداشتیم.ما تونستیم با طراحی مدولار، استفاده از مصالح سبک و ترکیب رنگهای مناسب برای کودکان، فضایی کاربردی بسازیم که در عین این که تمام استانداردهای بین المللی رو داشت، برای کودکان جذاب بود و با بافت منطقه و سبک زندگی ساکنان اون محیط هم خوانی داشت.
سؤال :در مورد پروژههای راهسازی و علائم جادهای، آیا همین نگاه فرهنگی هم وجود داره؟
پاسخ:
قطعاً. حتی در طراحی المانهای جادهای هم باید به اقلیم، وضوح بصری، و فرهنگ رانندگی منطقه توجه بشه. ما سعی کردیم المانهایی تولید کنیم که هم عمر بالایی داشته باشند، و هم به راحتی قابلیت جایگزینی داشته باشند. علاوه بر اینها این المانها باید با شرایط اقلیمی منطقه، مثلا باد شدید یا نور کم سازگار باشند تا بتونن رسالت خودشون رو به درستی انجام بدهند. طراحی، خصوصا در علائم جادهای، صرفا برای زیبایی کافی نیست؛ باید عملکرد داشته باشه، دوام بیاره، و با فضا همخوانی داشته باشه.
سؤال :به نظر شما آیندهی معماری ایران به چه سمتی میره؟
پاسخ:
اگر معماری ما بخواد جهانی بشه، باید اول بومی بشه. یعنی معمار ایرانی باید ابتدا فرهنگ خودش رو بشناسه، با اقلیم کشورش آشنا باشه و بعد سراغ الگوبرداری بره. آیندهی موفق، تلفیق هوشمند طراحی مدرن با روح بومیه. خوشبختانه امروز نسل جدید، معماران این نگاه رو دارن، و این خیلی امیدبخشه. این روزها میبینیم که معمارهای جوان در ارائه طرحهاشون از روایتها و قصههای ایرانی و همچنین دانش معماری بومی استفاده میکنند. همین موضوع میتونه نقطه تمایز ما نسبت به معماری سایر کشورهای دنیا باشه و باعث بشه تا معماری ما جهانی بشه.
جمع بندی:
عبدالرضا کلاهی ، معمار و مهندس اجرایی، به ما یادآوری می کند که معماری، بیش از آنکه رشتهای از اعداد و اندازهها باشد،
روایتی از انسان، فرهنگ و زیست او است. طراحی برای آدمها از منظر او یعنی درک دقیق آنچه مخاطب، شهر و زمین میطلبندو سپس پاسخگویی خلاقانه به همهی آنها . در نگاه او، هر پروژه فرصتی است برای بازتعریف ارتباط انسان با فضا؛ و این دقیقا همان جاییست که معماری، به معنا تبدیل میشود. یعنی جایی که قصهها لا به لای آجرها، پنجرهها، راهروها و اتاقها روایت میشوند و خانههای ما، مدارس ما و هر بنای دیگری در زندگیمان معنا پیدا میکنند.